ಅಫ್ಘಾನಿಸ್ತಾನ

ಅಫ್ಘಾನಿಸ್ತಾನ ಏಷ್ಯಾ ಬೊಕ್ಕ ಮಧ್ಯಪ್ರಾಚ್ಯೊದ ನಡುಟು ಉಂಡು ಬೊಕ್ಕ ಉಂದು ಮಧ್ಯ ಏಷ್ಯಾದ ಒಂಜಿ ಭಾಗ ಆದ್ ಉಂಡು. ಉಂದೆತ ಗಡಿ ಮುಖ್ಯವಾದ್ ತೆನ್ಕಾಯಿ ಬೊಕ್ಕ ಮೂಡಾಯಿಡ್ ಪಾಕಿಸ್ತಾನೊಗು ಉಂಡು. ವಿವಾದಿತ ಕಾಶ್ಮೀರೊಗು ಪಶ್ಚಿಮೊಡು ಇರಾನ್, ಉತ್ತರೊಡು ತುರ್ಕಮೆನಿಸ್ತಾನ್, ಉಜ್ಬೆಕಿಸ್ತಾನ್, ಬೊಕ್ಕ ತಾಜಿಕಿಸ್ತಾನ್ ಬೊಕ್ಕ ಪೂರ್ವೊಡು ಚೀನಾದ ಜನಪರ ಗಣರಾಜ್ಯೊಲು ಗಡಿ ಉಂಡು. ಅಫ್ಘಾನಿಸ್ತಾನ ಪಂಡ ಬೇತೆ ಬೇತೆ ಜನಾಂಗ ಬೊಕ್ಕ ಸಂಸ್ಕೃತಿಲೆನ ಒಂಜಿ ಕೂಟೊ. ಅನಾದಿ ಕಾಲೊಡ್ದಿಂಚಿ ಉಂದು ಒಂಜಿ ವ್ಯಾಪಾರದ ಕೇಂದ್ರ ಆದ್ ಉಂದೆಟ್ ಮಸ್ತ್ ಆಕ್ರಮಣೊಲು ನಡತ್ಂಡ್. ಅಫ್ಘಾನಿ ಸ್ಟಾನ ೧೭೪೭ಡ್ ಒಂಜಿ ಮಲ್ಲ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯೊ ಆದ್ ಸ್ಥಾಪನೆ ಆಂಡ್. ಆಯಿಟ್ ಇಂಡೋ-ಇರಾನಿಯೆರ್, ಗ್ರೀಕೆರ್, ಅರಬ್ಬೆರ್, ತುರ್ಕೆರ್, ಬೊಕ್ಕ ಮಂಗೋಲಿಯನೆರ್ ಸೇರ್ದ್ ಉಲ್ಲೆರ್. ೧೯೧೯ಡ್ ನಡತಿನ ಆಂಗ್ಲೊ-ಅಫ್ಘಾನಿ ಯುದ್ಧೊದ ಬೊಕ್ಕ ವಿಶ್ವ ಸಮುದಾಯೊ ಒಂಜಿ ಸ್ವತಂತ್ರ ರಾಷ್ಟ್ರೊ ಪಂಡ್ದ್ ಅಫ್ಘಾನಿಸ್ತಾನೊನು ಗುರುತಿಸಯೆರ್. ೧೯೭೯ಡ್ ಸೋವಿಯೆತ್ ಆಕ್ರಮಣೊಡ್ದ್ ಬೊಕ್ಕ ೨೦೦೧ಟ್ಟ್ ಯುಎಸ್ ಮುತಾಲಿಕೆದ ಮಿಲಿಟರಿಡ್ದ್ ತಾಲಿಬಾನ್ ಪತನ ಆಯಿನ ಮುಟ್ಟ ದೇಶೊಡು ಕಲಹೊಲು ನಡತೊಂದುಂಡು, ಬೊಕ್ಕ ಇನಿಕ್ಲಾ ಉಂದು ನಡತೊಂದು ಉಂಡು.

ಕಾಬುಲ್

ಪುದರ್‌ದ ವಿಶೇಷತೆ

ಅಫ್ಘಾನಿಸ್ತಾನ ಪಂಡ ಅಫ್ಘಾನಿಲೆನ ನಾಡ್. ಪಶ್ತುನ್ ಜನಾಂಗದಕುಲು ತನ್ಕುಲೆನ್ ಈ ಪುದರ್ಡ್ ಲೆಪ್ಪುವೆರ್. "ಸ್ತಾನ" ಪಂಡ ಪರ್ಷಿಯನ್ ಭಾಷೆಡ್ "ದೇಶ" ಅತ್ತ್ಂಡ "ಭೂಮಿ" ಪನ್ಪಿನ ಅರ್ಥ ಉಂಡು. ಬ್ರಿಟಿಷೆರೆನ ಪ್ರಕಾರ ಇರಾನ್ ಬೊಕ್ಕ ಭಾರತದ ನಡುತ ಪ್ರದೇಶ ಅಫ್ಘಾನಿಲೆನ ನಾಡ್.

ಇತಿಹಾಸೊ

• ಪಿರಾಕ್ ದ ತತ್ವಶಾಸ್ತ್ರೊದ ಸಾಕ್ಷ್ಯೊಲೆನ ಪ್ರಕಾರ ೫೦,೦೦೦ ವರ್ಸೊಗು ದುಂಬು ಅಫ್ಘಾನಿಸ್ತಾನ ಪ್ರದೇಶೊಡು ಪಿರಾಕ್ ದ ನರಮಾನಿಲು ಜೀವನ ಮಲ್ತೊಂದಿತ್ತೆರ್ ಪನ್ಪಿನವು ತೆರಿಯುಂಡು. ಅಫ್ಘಾನಿಸ್ತಾನೊ ಏಷ್ಯಾ ಬೊಕ್ಕ ಯುರೋಪಿಯನ್ ನಾಗರಿಕತೆಲೆನ ಒಟ್ಟು ಸಂಗಮ ಸ್ತಾನ ಆದುಂಡು.
• ಒಂಜಿ ಕಾಲೊಡು ಆರ್ಯೆರೆನ ನೆಲ ಆದಿತ್ತಿನ ಈ ಭೂಮಿನ್ ಪರ್ಷಿಯನೆರ್, ಗ್ರೀಕೆರ್, ಮೌರ್ಯೆರ್, ಕುಶಾನೆರ್, ಅರಬ್ಬೆರ್, ಮಂಗೋಲಿಯನೆರ್, ತುರ್ಕೆರ್, ಬ್ರಿಟಿಷೆರ್, ರಷ್ಯನೆರ್ ಅಂಚೆನೆ ಇತ್ತೆದ ಕಾಲೊಡು ಅಮೆರಿಕನೆರ್ ಆಕ್ರಮಣ ಮಲ್ತೊಂದು ಬೈದೆರ್.ಕೆಲವು ಅಫ್ಘಾನಿ ರಾಜೆರ್ ನೆರೆಕರೆತ ರಾಜ್ಯೊಲೆಗ್ ಆಕ್ರಮಣೊಗು ಪೋಯೆರ್.
• ಕ್ರಿ.ಪೂ. ೨೦೦೦ ಡ್ದ್ ೧೨೦೦ ಮುಟ್ಟ ಆರ್ಯನೆರ್ ಇತ್ತೆದ ಅಫ್ಘಾನಿಸ್ತಾನ, ಇರಾನ್, ತುರ್ಕಮೆನಿಸ್ತಾನ್, ಉಜ್ಬೇಕಿಸ್ತಾನ್, ತಾಜಿಕಿಸ್ತಾನ್, ಪಾಕಿಸ್ತಾನ ಇಂಚಿತ್ತಿನ ದೇಶೊಲೆಡ್ "ಆರ್ಯನ್" ಪನ್ಪಿ ರಾಜ್ಯೊನ್ ನಿರ್ಮಾಣ ಮಲ್ತೆರ್. ಕ್ರಿ.ಪೂ. ೧೮೦೦ ಡ್ದ್ ೮೦೦ ಮುಟ್ಟ ಅಫ್ಘಾನಿಸ್ತಾನೊಡು ಪರ್ಷಿಯನ್ (ಪಾರ್ಸಿ) ಮತ ಆಂಡ್ ಪನ್ಪಿನ ನಂಬಿಕೆ ಉಂಡು.
• ಕ್ರಿ.ಪೂ. ೬ನೆ ಶತಮಾನೊದ ಮಧ್ಯೊಡು, ಪರ್ಷಿಯನ್ ಆಡಳಿತಕಾರೆರ್ ಗ್ರೀಕ್ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯೊದ ಗಡಿಟ್ ಪರ್ಷಿಯನ್ ನ್ ಸ್ಥಾಪನೆ ಮಲ್ತೆರ್.
• ಕ್ರಿ.ಪೂ.೩೩೦ಡ್ ಅಲೆಕ್ಸಾಂಡರ್ ಅಫ್ಘಾನಿಸ್ತಾನ ಬೊಕ್ಕ ಸುತ್ತಮುತ್ತದ ಪ್ರದೇಶೊಲೆನ್ ಆಕ್ರಮಣ ಮಲ್ತೆರ್, ಅಯಿಡ್ದ್ ಬೊಕ್ಕ ಮೌರ್ಯೆರ್ ಈ ಪ್ರದೇಶೊಗು ಬೌದ್ಧ ಧರ್ಮೊನು ಪರಿಚಯಿಸಯೆರ್. ಅರೆನ ನಂತರ ಕುಶಾನ್ ಲು ಅಕ್ಲೆನ ರಾಜ್ಯೊನು ವಿಸ್ತಾರ ಮಲ್ತೆರ್ ಬೊಕ್ಕ ಬೌದ್ಧ ಸಂಸ್ಕೃತಿನ್ ಕನತೆರ್. ಕುಷಾನ್ ಲೆನ್ ಸೋತುದು 7ನೇ ಶತಮಾನ ಮುಟ್ಟ ಸಾಸಾನಿಡ್ ಲು ಮುಸ್ಲಿಂ ಅರಬ್ಬೆರೆಗ್ ಸೋತೆರ್.
• ಅರಬ್ಬೆರೆನ ಆಳ್ವಿಕೆದ ಪೊರ್ತುಡು ಹೆಚ್ಚಿನ ಜನಕುಲು ಇಸ್ಲಾಂ ಧರ್ಮೊಗು ಮತಾಂತರ ಆಯೆರ್. ಕ್ರಿ.ಶ. ೧೦-೧೨ನೆ ಶತಮಾನೊಡು ತುರ್ಕಿಕ್ ರಾಜೆ ಮಹಮೂದ್ ಘಜ್ನಾವಿ ಘಜ್ನಾವಿಡ್ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯೊನು ಸ್ಥಾಪನೆ ಮಲ್ತೆರ್.
• ನನೊಂಜಿ ಸರ್ತಿ ೧೧ನೆ-೧೨ನೆ ಶತಮಾನೊಡು, ಮೊಹಮ್ಮದ್ ಘೋರಿ ಪನ್ಪಿನ ರಾಜೆ ಘೋರಿ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯೊನು ಸ್ಥಾಪನೆ ಮಲ್ತೆರ್ ಬೊಕ್ಕ ಭಾರತೊಡು ದೆಹಲಿ ಸುಲ್ತಾನ್ ಆಡಳಿತೊನು ಸ್ಥಾಪನೆ ಮಲ್ತೆರ್.
• ೧೨೧೯ಡ್ ಮಂಗೋಲ್ ರಾಜೆ ಗೆಂಗಿಸ್ ಖಾನ್ ಆಕ್ರಮಣ ಮಲ್ತ್ ದ್ ಆ ಪ್ರದೇಶೊನು ನಾಶ ಮಲ್ತೆರ್. ಅಪಗ ಮಂಗೋಲ್ ಆಡಳಿತೊನು ಮಧ್ಯ ಏಷ್ಯಾಡ್ದ್ ಬತ್ತಿನ ತೈಮುರ್ ಮುಂದುವರಿಸಯೆರ್. ೧೫೦೪ಡ್ ಅಕ್ಲೆನ ಸಂತಾನೊದ ಬಾಬರ್ ಮೊಘಲ್ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯೊನು ಸ್ಥಾಪನೆ ಮಲ್ತ್ ದ್ ಕಾಬೂಲ್ ನಗರೊನು ರಾಜಧಾನಿ ಮಲ್ತೆರ್.

• ೧೭೩೮ಡ್ ಪರ್ಷಿಯಾದ ಅರಸು ನಾದಿರ್ ಶಾ ಕಂದಹಾರ್, ಕಾಬೂಲ್, ಬೊಕ್ಕ ಲಾಹೋರ್ ನಗರೊಲೆನ್ ಆಕ್ರಮಣ ಮಲ್ತೆರ್. ನಾದಿರ್ ಶಾ ಜೂನ್ ೧೯, ೧೭೪೭ ಡ್ ಹತ್ಯೆ ಆಯೆರ್. ಅಯಿಡ್ದ್ ಬೊಕ್ಕ ಅರೆನ ಪಶ್ತುನ್ ಜನರಲ್ ಅಹ್ಮದ್ ಶಾ ದುರ್ರಾನಿನ್ ರಾಜೆ ಆದ್ ಆಯ್ಕೆ ಮಲ್ತೆರ್. ೧೭೫೧ಡ್ ಅಹ್ಮದ್ ಶಾ ಇತ್ತೆದ ಅಫ್ಘಾನಿಸ್ತಾನ, ಪಾಕಿಸ್ತಾನ, ಇರಾನ್ ದ ಖೊರಾಸನ್ ಪ್ರದೇಶ, ಬೊಕ್ಕ ಭಾರತದ ದೆಹಲಿನ್ ವಶೊಕ್ ದೆತೊನುವೆರ್.
• ೧೯ನೆ ಶತಮಾನೊಡು ಅಫ್ಘಾನಿಸ್ತಾನೊನು ನಿಯಂತ್ರಣೊಗು ದೆತೊನುನ ಬ್ರಿಟಿಷೆರ್, ೧೯೧೯ಡ್ ಅಫ್ಘಾನಿಸ್ತಾನೊಗು ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಕೊರ್ನಗ, ಅನಿಸ್ತಾಫ್ಘಾನೊನು ಜನಾಂಗೀಯ ರೇಖೆಲೆಡ್ ವಿಂಗಡಣೆ ಮಲ್ತೆರ್, ಉಂದೆಡ್ದ್ ಅಫ್ಘಾನಿಸ್ತಾನ ಬೊಕ್ಕ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಭಾರತ ಬೊಕ್ಕ ಪಾಕಿಸ್ತಾನೊದ ನಡುಟು ಒಂಜಿ ವೈಮನಸ್ ಬುಲೆಂಡ್.