ಜಡೆ

ಒಂಜಿ ಪೊಣ್ಣನ ಪೊರ್ಲು ಪೂರ ಅಲೆನ ಕುಜಲ್‍ಡ್ ದೆಂಗ್‍ದ್ಂಡ್ ಪಂಡ್‍ದ್ (ಸೌಂದರ್ಯವೆಲ್ಲ ಅವಳ ಕೇಶದಲ್ಲಿ ಅಡಗಿದೆ) ತೆರಿನಕುಲು ಪನ್ಪೆರ್. ಪಿರಾಕ್‍ದ ಕಾಲೊರ್ದ್‌ಲಾ ಜಡೆ(ಪುಚ್ಚೆ)ತ ಬಹುರೂಪೊಲೆನ್ ಕವಿಕುಲು ವರ್ಣನಾತ್ಮಕವಾದ್ ಚಿತ್ರಿಸಾದೆರ್. ಆಧುನಿಕ ರಾಷ್ಟ್ರಕವಿಗಳಾಯಿನ ಜಿ.ಎಸ್.ಶಿವರುದ್ರಪ್ಪೆರ್ 'ಜಡೆ'ರ್ದ್ ಆಕರ್ಷಿತೆರಾದ್ "ಜಡೆ" ಪನ್ಪಿ ಕವಿತೆನ್ ರಚಿಸಾಯೆರ್.

ತೊಂಡಗೆಲ್

ಪೊರ್ಲು (ಸೌಂದರ್ಯ) ಪನ್ಪುನವು ತೂಪುನಕುಲೆನ ಕಣ್ಣ್‌ಡ್, ಮನಸ್ಸ್‌‍ಡ್ ಪುಟ್ಟುನಂಚಿನವು. ಪಿರಾಕ್‍ದ ಕಾಲೊಡು ಆಣ್-ಪೊಣ್ಣನ್ ಗುರ್ತಿಸಯೆರೆ ಅಕುಲೆನ ಅಗಾಂಗೊಲೆನ್ ತುವೊಡಾದ್ ಇತ್ತ್ಂಡ್. ದಾಯೆ ಪಂಡ ಆಣ್‍ಗ್‍ಲಾ ಪೊಣ್ಣನಾತೇ ಉದ್ದವಾಯಿನ ತರೆಕುಜಲ್ ಇತ್ತ್ಂಡ್. ವಿಶೇಷ ಸಂದರ್ಭೊಡು ಪೊಣ್ಣು-ಆಣ್ ಆಕುಲೆನ ಮನಸ್ಸ್‌ಗ್ ಒಪ್ಪುನಂಚ ಅಲಂಕರ ಮಲ್ತೊಂದು ಇತ್ತೆರ್. ಪಿರಾಕ್‍ದ ಕಾಲೊರ್ದ್‌ಲಾ ಪೊಂಜೊವ್‌ನಕುಲು ಕೂಜಲ್‌ನ್ ಅಲಂಕಾರ ಮಲ್ಪುನ ಕಲೆಟ್ ನಿಪುಣೆರ್. ನಮ್ಮಲ್ಪ ಆಣ್‍ಲೆನ ಕುಜಲ್‍ರ್ದ್ ಪೊಂಜೆವುನಕುಲೆನ ಕುಜಲ್‍ಗ್ ಹೆಚ್ಚಿನ ಪ್ರಾಶಸ್ತ್ಯ ಉಂಡು. ಪೊಣ್ಣನ ಪೊರ್ಲು ಪೂರ ಅಲೆನ ಕುಜಲ್‍ಡ್ ದೆಂಗ್‍ದ್ಂಡ್. ನಿಸರ್ಗೊಡು ಬೋಡಾಪುನಾತ್ ವೈವಿಧ್ಯಲು ಉಪ್ಪುನಂಚ, ಪ್ರಕೃತಿ ಪಂಡ್‍ದ್ ಲೆಪ್ಪುನ ಪೊಣ್ಣಡಲಾ ಆಲೆನ ಕುಜಲ್‍ಡ್‍ಲಾ ಬಾರಿ ವಿಶಿಷ್ಟತೆಲು ಉಂಡು. ಮದಿಮೆ, ನಾಮಕರಣ ಇಂಚಿತ್ತಿ ಶುಭ ಸಂದರ್ಭೊಲೆಡ್ ಪೊಣ್ಣುಜೋಕುಲು, ತನ್ನ ಜಡೆನ್ ವಿಶೇಷವಾದ್ ಅಲಂಕಾರ ಮಲ್ಪುವೆರ್. ಕುಜಲ್‍ಡ್ ಹಲವು ವಿಧೊಕುಲು ಉಂಡು - ದಟ್ಟ ಕುಜಲ್, ನೀಳ ಕುಜಲ್, ಗುಂಗುರು ಕುಜಲ್, ವಿರಳ ಕುಜಲ್, ಕಪ್ಪು ಕುಜಲ್, ಕೆಂಚಿ ಕುಜಲ್, ಬೊಲ್ದುಮಿಶ್ರಿತ ಕಪ್ಪು ಕುಜಲ್ ಮುಖ್ಯವಾದ್ ಉಂಡು.

ಜನಪದ ಪುರಾಣೊಲೆಡ್ ಜಡೆ

ಜಡೆ ಮಸ್ತ್ ದುಂಬುರ್ದೆ ಸಾಹಿತ್ಯದೊಟ್ಟುಗು ನಿಕಟವಾಯಿನ ಸಂಬಂಧನ್ ಹೊಂದ್‍ದ್ ಉಂಡು. ಅಂಚಾದ್ ಪುರಾಣ, ಚರಿತ್ರೆದೊಟ್ಟುಗು ಜಡೆ ತಳಕು ಪಾಡೊಂದುಂಡು. ಸರ್ವಜ್ಞನ ವಚನೊಡು, ಜನಪದ ತ್ರಿಪದಿಲೆಡ್, ಸೋಮೇಶ್ವರ ಶತಕೊಡು ೧೨೦ ಜಡೆಕುಲೆನ ಬಗೆಟ್ಟ್ ಉಲ್ಲೇಖೊಲು ಉಂಡು. ಕಾಡ್‍ಡ್ ಇತ್ತ್‌ನ ಋಷಿಪುಂಗವೆರ್ ಉದ್ದದ ಜಡೆ ಬುಡೊಂದು ಇತ್ತೆರ್. ಆ ಜಡೆ ಗಂಟಾಂಡ ಅಂಚಿನಕ್‍ಲೆನ್ 'ಜಡೆಸಿದ್ದಯ್ಯ'ಪಂಡ್‍ದ್ ಲೆತ್ತ್‌ದೆರ್. ಋಷಿನಕ್‍ಲೆನ ಬುಡೆದಿನಕುಲು ನಾಗವೇಣಿಯೆರ್ ಆವೊಂದು ಇತ್ತೆರ್. ಪುರಾಣೊಡು ದೇವಾನುದೇವತೆಲೆಗ್ ಪೂರ ನೀಳವಾಯಿನ ಕುಜಲ್ ಇತ್ತೊಂದು ಇತ್ತ. ಶಿಷ್ಟಪುರಾಣೊಗುಲಾ ಜನಪದ ಪುರಾಣೊಗುಲಾ ಬಾರಿ ವ್ಯತ್ಯಾಸೊಲು ಉಂಡು. ಶಿಷ್ಟ ಪುರಾಣೊಡು ದೈವತ್ವದ ಪರಿಕಲ್ಪನೆ ಭಯಭಕ್ತಿಡ್ ಕೂಡ್‍ದ್ ಇತ್ತ್ಂಡ, ಜನಪದ ಪುರಾಣೊಡು ದೈವತ್ವದ ಪಾತ್ರೊಲೆನ್ ಜನಪದೆರೇ ಅನುಭವಿಸುವೆರ್. ಸೀತೆನ ಸಿರಿಮುಡಿಕ್ಕ್ ರಾವಣೆ ಕೈ ಪಾಡ್‍ನೆರ್ದ್‍ದಾವರ ರಾಮಾಯಣ ನಡತ್ಂಡ್, ದ್ರೌಪದಿನ ಸಿರಿಮುಡಿಕ್ಕ್ ದುಶ್ಯಾಸನೆ ಕೈ ಪಾಡ್‍ನೆರ್ದ್ ಮಹಾಭಾರತ ನಡತ್ಂಡ್. ಪರಶಿವೆ ಗಂಗೆನ್ ನಿಯಂತ್ರಿಸಾಯೆರೆ ತನ್ನ ಜಟೆನ್ ಗಳಸಿಯೆ. ಅವ್ವೆ ರೀತಿ ಮಾರಮ್ಮನ ಜಡೆ, ಎಲ್ಲಮ್ಮನ ಉಚ್ಚುದಲೆಕೊ ಉಪ್ಪುನ ಜಡೆ, ಮಂಟೇಸ್ವಾಮಿ/ಜುಂಜಪ್ಪನ ಚೇಲ್‍ದ ಜಡೆ, ಶಿವೆ ವ್ಯೂಮೋಕೇಶೆ ಆಯಿನೆ, ಅಕ್ಕಮಹಾದೇವಿನ ನೀಳ ಕೇಶ ಮುಖ್ಯವಾದ್ ತೋಜುಂಡು. ಚಾಲುಕ್ಯನ ಜಡೆ ನಂದೆರೆನ ನಾಶೊಗು ಕಾರಣ ಆಂಡ್‍ಗೆ. ಬ್ರಹ್ಮ ಕಲಶ ಸ್ಥಾಪನೆದ ಸಂದರ್ಭೊಡು ಕುಜಲ್‍ದ ಪ್ರಸ್ತಾಪ ಬರ್ಪುಂಡು. ಕುಜಲ್ ಪನ್ಪುನವು ಗೌರವ, ಪಾತಿವ್ರತ್ಯೆ, ಮರ್ಯಾದೆದ ಸೂಚಕವಾದ್ ಉಂಡು.

ಶಿಲೆಕಲ್ಲ್‌ಲೆಡ್ ಜಡೆತ್ತ ಪರಿಕಲ್ಪನೆ

ಪಿರಕ್‍ದ ಶಿಲ್ಪಕಲೆಕುಲೆಡ್, ಕಾವ್ಯೊಲೆಡ್ ತಿಕ್ಕುನ ಜಡೆ/ಮುಡಿಕುಲೆನ ವರ್ಣನೆ ಅಸಾಧಾರಣವಾಯಿನವು. ಚಾಲುಕ್ಯೆರೆನ ರಾಜಧಾನಿ ಆದ್ ಇತ್ತ್‌ನ ಐಹೊಳೆ, ಪಟ್ಟದಕಲ್ಲ್, ಲಡಖ್‌ನ ದೇವಸ್ಥಾನೊಲೆಡ್ ಕೇಶಲಂಕಾರ ವೈವಿಧ್ಯಮಯವಾದ್ ಉಂಡು. ಅಯಿಟ್ಟ್ ಪ್ರಮುಖ ವಾಯಿನವು ಪಂಡ - ಬಿಡುಮುಡಿ, ಸೋಗೆ ದುರುಂಬು, ಮುತ್ತಿನ ಮುಡಿ, ಎಳಲ್ಮುಡಿ, ಬಳಲ್ಮುಡಿ, ಗೋಡಂಬಿ ಮುಡಿ, ತೋರು ಮುಡಿ, ನಾಗರ ಜಡೆ, ಕೇದಗೆ ಪೂತ ಜಡೆ ಇಂಚಿತ್ತಿನವು. ಬೇಲೂರು-ಹಳೇಬೀಡು ದೇವಾಲಯತ್ತ ಶಿಲಾಬಾಲಿಕೆಯೆರೆನ ಜಡೆ/ಮುಡಿಕುಲು ಆಕರ್ಷಣೀಯವಾದ್ ಉಂಡು. ಬೀಸಣಿಗೆದ ಅಕಾರದ ಜಡೆಮುಡಿಕ್ಕ್ ಜರದ ಗೊಂಡೆಲೆನ್ ಕಟ್ಟ್‌ದೆರ್. ಈ ಜಡೆ/ಮುಡಿಕ್ಕ್ ಸಿರಿಮುಡಿ, ಬೇಲೂರ ಮುಡಿ ಪನ್ಪುನ ಪುದರ್ ಉಂಡು. ವಿಜಯನಗರದ ಅರಸೆರೆ ಕಾಲದ ಶಿಲ್ಪಸುಂದರಿಯೆರೆ ಮುಡಿಕುಲು ಪೂರ ಬಂಬಲ್ಮುಡಿ ಅತ್ತ್ಂಡ ತೆಕ್ಕೆದುರುಂಬುಗಳಾದ್ ಉಂಡು. ಮಾಲೆ ಸೂಡಿದ ಕೇಶಾಲಂಕಾರನ್ ಮಲ್ತ್‌ದೆರ್. ಮುಡಿಕ್ಕ್ ಗಂಗಾವನ ಬೊಕ್ಕ ಸಿಂಬಿ ಇಂಚಿತ್ತಿ ವಿವಿಧ ಬಗೆತ್ತ ಜಾಲರಿಲೆನ್ ಬಳಸ್‍ದೆರ್.

ಜಡೆತ್ತ ವಿಧೊಕುಲು ಬೊಕ್ಕ ವಿನ್ಯಾಸೊಲು

ಮೂಜಿ ಕಾರ್‌ದ ಜಡೆ,
ಒಂಜಿ ಜಡೆ,
ಸಾವಿರ ಕಾರ್‌‍ದ ಜಡೆ,
ತರೆಗಂಟ್/ಹೆಣೆಗಂಟ್,
ತೆಲ್ಪು ಜಡೆ,
ನಾಲ್ ಕಾರ್‌ದ ಜಡೆ,
ರಡ್ಡ್ ಜಡೆ,
ಬದನೆಕಾಯಿ ಜಡೆ,
ಸೌತೆ ಕಾಯಿ ಜಡೆ,
ಗಟ್ಟಿ ಜಡೆ,
ಕತ್ತೆರಿ ಜಡೆ,
ಮುಗೆರ್‌ದ ಕೆಬಿ ಜುಟ್ಟು,
ಕೃಷ್ಣಗೊಂಡೆ,
ನೀರ್ ಜಡೆ,
ಬಾದಾಮಿ ಜಡೆ,
ಕುದುರೆ ಜುಟ್ಟು,
ಕುಂಡೆ ಹಣೆತಗಂಟು,
ಕೊತ್ತಂಬರಿ ಜುಟ್ಟು,
ಮುಗ್ಗೆದ ಜಡೆ,
ತುರುಬು,
ಬಿಚ್ಚು ಮುಡಿ -ಇಂಚಿತ್ತಿನವು.

ಜಡೆಕುಲೆತ್ತ ವಿವರಣೆ

ಜಡೆ ನೈಪುನಿ/ಕಟ್ಟುನಿ ಒಂಜಿ ವಿಶಿಷ್ಟವಾಯಿನ ಕಲೆ. ಬೈತಲೆ, ದತ್ತ ಪುಡೆತ ವಾರೆಗೆರೆ, ಬಲ ಪುಡೆತ ವಾರೆಗೆರೆ, ಎಲ್ಯ ಗೆರೆ, ಸರ್‌ತ್ತ ಗೆರೆ ದೆಪ್ಪಂದೆ ಜಡೆ ಕಟ್ಟುನಕುಲು ಉಲ್ಲೆರ್. ಈ ಜನಪದ ಜಡೆಟ್ಟ್ ಐನ್ ಬಗೆ ಜಡೆತ ವಿವರ.

೧. ಕೃಷ್ಣಗೊಂಡೆ- ಈ ಜುಟ್ಟುನ್ ಸಾಮಾನ್ಯವಾದ್ ಜೋಕುಲೆಗ್ ಪಾಡುವೆರ್. ಬಾಲೆದ ನೆತ್ತಿದ ಮಿತ್ತ್ ನಾಲ್ ಕಡೆಲಾ ಕುಜಲ್‌ನ್ ಬುಡ್ದು ನಡುಟ್ಟ್ ಒರಿದಿನ ಕೂಜಲ್‌ನ್ ಮಾತ್ರ ದೆರ್ತ್ ಕಟ್ಟ್‌ದ್ ಕುಚ್ಚಿದ ಆಕಾರೊಡ್ ಗಂಟು ಪಾಡುವೆರ್. ಇಂಚ ಪುರಾಣೊಡ್ ಯಶೋಧೆ ಬಾಲಕೃಷ್ಣಗ್ ಪಾಡೊಂದಿತ್ತಲ್.

೨. ಮುಗೆರ್‌ದ ಕೆಬಿ ಜುಟ್ಟು- ಕುಜಲ್‌ದ ಗಂಟ್ ಬ‌ರ್ಚ್‌ದ್, ಸರ್ತ ದೆತ್ತ್‌ದ್ ರಡ್ಡ್ ಬರಿತ್ತಲಾ ಸಮಾನ ಕುಜಲ್‍ನ್ ದೆತೊಂದು ಒಂಜೊಂಜಿ ಕಡೆತ್ತಲಾ ಮುಕ್ಕಾಲು ಪಾಲ್ ಕುಜಲ್‍ನ್ ಅಂಚನೆ ಬುಡ್‍ದ್, ಕಾಲ್ ಭಾಗದ ಕುಜಲ್‍ನ್ ಕೊಡಿ ಮುಟ್ಟ ಮುಡೆದ್ ರಬ್ಬರ್/ಟೇಪ್‍ಡ್ ಕುಜಲ್‍ನ್ ಭದ್ರಮಲ್ತ್ ರಡ್ಡ್ ಕಡೆಲಾ ಆ ಕುಜಲ್‍ನ್ ಮಿತ್ತ್ ದೆರ್ತ್ ಕಟ್ಟುವೆರ್. ಅಂಚ ಕಟ್ಟ್‌ನ ಕುಜಲ್ ಮುಗೆರ್‌ದ ಕೆಬಿತ್ತ ಅಂಚ ತೋಜುಂಡು.

೩. ಸಾವಿರ ಕಾರ್‌ದ ಜಡೆ- ಪುದರ್‌‍ಗ್ ಉಂದೆನ್ ಅಂಚ ಪನ್ಪೆರಾತೆ. ಒಂಜೆಟ್ಟ್ ರಡ್ಡ್ ವಿಧ. ೧.ಕುಜಲ್‍ದ ಎಲ್ಯ ಎಲ್ಯ ಎಳೆ ದೆತೊಂದು ಆ ಭಾಗೊಲೆನ್ ಪೂರಾ ಮೂಜಿ ಕಾರ್‌ದ ಜಡೆನ್ ಭಾರೀ ಜಾಗ್ರತೆಡ್ ನೈಪೆರ್. ಮಸ್ತ್ ಕೂಜಲ್ ಇತ್ತ್ಂಡ ಪುಚ್ಚೆ/ಜಡೆ ಅಂಗೈದಾತ್ ಅಗೆಲ್ ತೋಜುಂಡು. ೨.ಆಫ್ರಿಕಾದ ನಿಗ್ರೊದಕುಲು ಕೂಜಲ್‌ನ್ ೨೧ ಭಾಗ ಮಲ್ತ್‌ದ್ ಸಪೂರವಾಯಿನ ಜಡೆಕುಲೆನ್ ನೈಪೆರ್. ಅವೆನ್ ಪೂರ ಒಟ್ಟುಮಲ್ತ್ ಮೂಜಿಕಾರ್‌ದ ಜಡೆ ನೈಪೆರ್.

೪. ಮುಗ್ಗೆದ ಜಡೆ - ಕುಡ್ಲಡ್ ಮದಿಮಾಲೆಗ್ ಮುಗ್ಗೆ ಮಲ್ಲಿಗೆನ್ ಜಡೆಕ್ ಜಾಗ್ರತೆಡ್ ದೀದ್ ನಡುಟ್ಟ್ ಗುಲಾಬಿದ ಎಸಲ್‌ನ್ ಜೋಡಿಸಾವೆರ್. ಮೈಸೂರುದಂಚಿ ಮೂಜಿ ಕಾರ್‌ದ ಜಡೆ ಬೊಕ್ಕ ಕಡೆಟ್ ಕುಚ್ಚು ಕಟ್ಟುವೆರ್. ಬೊಕ್ಕ ಆಯಿಕ್ ಉದ್ದದ ಸೂಜಿಗ್ ನೂಲು ಪಾಡ್ದ್ ದುಂಡು ಮಲ್ಲಿಗೆನ್ ಮೂಜಿ ಮೂಜಿ ಸಾಲ್ ಮುಗ್ಗೆನ್ ನೈಪೆರ್. ಜಾಗ್ರತೆಡ್ ಜಡೆತ ಮಿತ್ತ್ ದೀವೊಂದು ನಡುಟ್ಟು ಎಲ್ಯ ಗುಲಾಬಿ ಸೇರ್‌ಸಾವೆರ್. ಅಯಿತ ಸುತ್ತಲಾ ತುಳಸಿದ ಅತ್ತ್ಂಡ ಪಚ್ಚೆ ಎಸಲ್ ನೈಪೆರ್. ಈ ಜಡೆ ಮೂಜಿ ನಾಲ್ ದಿನ ಬುಡ್ಪಾವೊಂದು ಇಜ್ಜಾಂಡ್. ಈ ಜಡೆನ್ ಜಾಗ್ರತೆ ಮಲ್ಪೆರೆ ಭಂಗ ಆವೊಂದಿತ್ತ್ಂಡ್. ನೆಕ್ಕ್ ಮೂಜಿ ಗಂಟೆ ಕಾಲ ಕೆಲಸ ಮಲ್ಪೊಡಾಂಡ್. ಅಯಿಕ್ಕ್ ಬೋಡಾದ್ ಇತ್ತೆ ಮಾರ್ಕೆಟ್‌ಡ್ ತಿಕ್ಕುನ ಮುಗ್ಗೆದ ಜಡೆನೇ ಗಳಸುವೆರ್.

೫. ತುರುಬು - ಉಂದೆಟ್ಟ್ ಮಸ್ತ್ ವಿಧೊಕುಲು ಉಂಡು. ೧. ಶೆಂಡಿ, ೨. ಮುಡಿ, #ಪೂಮುಡಿ, ೩. ಜೋಲ್ಮುಡಿ, ೪. ಜಡೆಮುಡಿ, ೫. ಸೋರ್ಮುಡಿ, ೬. ಮುತ್ತಿನ ಮುಡಿ, ೭. ಬಿಡು ಮುಡಿ, ೮. ಬಂಬಲ್ಮುಡಿ -ಮುಖ್ಯವಾದ್ ಉಪ್ಪುನವು.

ಜನಪದಗೀತೆಲೆಡ್ ಜಡೆ

(ಕನ್ನಡ ಬಾಸೆಡ್ ಉಂಡು)
೧. ಕನ್ನೇರ ಕೈಲಿ ಚಿನ್ನದ ಬಾಚಣಿಗೆ
ಕೆನ್ನೆ ಕೂದಲ ನಿಗೋರಿ ಬಾಚಾರಲ್ಲೆ
ಪುಟ್ಟಣ್ಣನೆಂಬೋ ಚೌಲಿಯ ತೂಬಿನ
ಮೇಲೆ ಹೂಡ್ಯಾರೆ ಹೊಸಹೂವ

೨. ಕೆಳದಿಯ ಕೂದಲು ಚೊಗಚೀಯ ಕಾಯಂಗೆ
ನಿಗುಚಿ ಬೈತಲೆ ತೆಗೆದಾಳೆ ನನ/ಗೆಳತಿ
ಗೆಳತ್ಯಾರ ಬಳಗಕೆ ಅತಿ ಚೆಲುವಿ

೩. ಕೆನ್ನೆ ಕೂದಲಿಗೆ ಚಿನ್ನದ ಗೊಜಲಿಂಡು
ಮುಕ್ಕಣ್ಣೇಶ್ವರನ ಮಡದಿ/ಗೌರಮ್ಮಗೆ
ಹೂವಿನ ಹೊನ್ನಾಲಿ ಬಿಗಿಸ್ಯಾರೆ

೪. ತಂದೀಯ ನೆನೆದರ ತಂಗಳು ಬಿಸಿಯಾಯ್ತು
ಗಂಗಾದೇವಿ ನನ್ನ ಹಡೆದವ್ನ/ನೆನೆದರ
ಮಾಸಿದ ತಲೆಯು ಮಡಿಯಾಯ್ತು

೫. ಮುತ್ತಿನ ಮೂಗುತಿ ಮೂರೆಸಳ ಕೇದಿಗಿ
ಮುಚ್ಚಿ ಕೊಂಡಾಳ ಹೆರಳಾಗ/ಕಂದಮ್ಮನ
ಎತ್ತಿ ಕೊಂಡವರಿಗೆ ಅನುಮಾನ

ಗಾದೆ ಬೊಕ್ಕ ನಂಬಿಕೆಲೆಡ್ ಜಡೆತ್ತ ಪಾತ್ರೊ

ದಿನಾಲಾ ಜಡೆ ಬಿಚ್ಚಿದ್ ತರೆ ಬರ್ಚೊಡು; ಇಜ್ಜಾಂಡ ಕೂಜಲ್ ಗಂಟಾಪುಂಡು.
ಬೊಲ್ದ್ ಕೂಜಲ್‌ನ್ ಒಯ್ತ್ ದೆತ್ತ್ಂಡ ನನಾತ್ ಬೊಲ್ದು ಕೂಜಲ್ ಬರ್ಪುಂಡು ಪನ್ಪೆರ್.
ತಿಗತ್ತನೈ ಕೂಜಲ್‌ಗ್ ತಾಗ್ಂಡ ಕೂಜಲ್ ಬೊಲ್ದು ಆಪುಂಡು ಪನ್ಪೆರ್; ಮಂಜಲ್ ಪೂಜ್ಂಡಾ ಕೂಜಲ್ ಪೋಪುಂಡು.
ರಾತ್ರಿ ಪೊರ್ತುಡು ತರೆ ಬರ್ಚೆರೆ ಬಲ್ಲಿ: ಕೂಜಲ್ ಕತ್ತೆರೆರೆ ಬಲ್ಲಿ ಪನ್ಪೆರ್.

ಕುಜಲ್‍ನ್ ದೆಕ್ಕುನ ವಿಧಾನ

ಕುಜಲ್‍ನ್ ವಾರಗ್ ರಡ್ಡ್ ಸರ್ತಿ ದೆಕ್ಕೊಡು. ಅಂಚ ದೆಕ್ಕ್‌ನಗ ಕುಜಲ್‍ಗ್ ಸೀಗೆಕಾಯಿ ಪೊಡಿ, ಚಿಗರೆ ಪೊಡಿ, ಕಯಿಬೇವುದ ಇರೆ, ದಾಸವಾಳದ ಇರೆ, ಮದರಂಗಿ ಇರೆ, ಕಡಲೆ ಹಿಟ್ಟು, ಮತ್ತಿಸೊಪ್ಪು, ಮೆಂತ್ಯೆ ಸೊಪ್ಪು, ಮೆಂತ್ಯೆಕಾಳು, ಪಜೆಂಗಿದ(ಹೆಸರು)ಕಾಳು ಇಂಚಿತ್ತಿನೈನ್ ಪೊಡಿಮಲ್ತ್‌ದ್, ಸೀಗೆಪೊಡಿತೊಟ್ಟಿಗೆ ಕಲತ್ತ್‌ದ್ ತಲೆ ಕುಜಲ್‌ನ್ ದೆಕ್ಕ್‌ಂಡ ಶಾಂಪು ಪಾಡುನೆರ್ದ್‌‍ಲಾ ಎಡ್ಡೆ ಅವುಂಡು. ಅತ್ತಂದೆ ಕುಜಲ್‍ಲಾ ಉದುರುಜಿ. ತರೆಹೊಟ್ಟು, ಪೇನ್, ಚೀರ್ ಬರ್ಪುಜಿ. ಅಂಚ ಪಂಡ್‍ದ್ ಒಂಜಿ ವೇಳೆ ಕುಜಲ್‍ಗ್ ಪೇನ್ ಬತ್ತ್ಂಡ, ಒಂತೆ ಗರಿಕೆ, ಕರಿಬೇವು, ಮದರಂಗಿ ಇರೆದೊಟ್ಟಿಗೆ ತಾರಾಯಿದ ಎಣ್ಣೆನ್ ಬೆಚ್ಚ ಮಲ್ತ್‌ದ್ ಅರಪಾದ್ ಕುಜಲ್‍ಗ್ ಪೂಜುನೆರ್ದ್ ಅಯಿನ್ ಇಜ್ಜಂದಿ ಲೆಕ್ಕ ಮಲ್ಪೊಲಿ.

ಡಾ.ಜಿ.ಎಸ್.ಎಸ್ ಅರೆನ ಜಡೆ ಕವಿತೆ

(ಕನ್ನಡ ಬಾಸೆಡ್ ಉಂಡು)
ಲಲನೆಯರ ಬೆನ್ನಿನೆಡೆ
ಹಾವಿನೊಲು ಜೋಲ್ವ ಜಡೆ
ಅತ್ತಿತ್ತ ಹರಿದ ಜಡೆ!
ಚೇಳ್ ಕೊಂಡಿಯಂತಹ ಜಡೆ
ಮೋಟು ಜಡೆ, ಚೋಟು ಜಡೆ
ಚಿಕ್ಕವರ ಚಿನ್ನ ಜಡೆ!
ಎಣ್ಣೆ ಕಾಣದೆ ಹಿಣಿಲು ಹಿಣಿಲಾಗಿ ಹೆಣೆದ ಜಡೆ
ಬಡವರಿನಲಿ ಧೂಳಿನಲಿ ನೆನೆದಂಟಿಕೊಂಡಿರುವ
ಗಂಟು ಜಡೆ!
ಅಕ್ಕ ತಂಗಿಯ ಮುಡಿಯ
ಹಿಡಿದು ನಾನೆಳೆದಂಥ
ಮಲ್ಲಿಗೆಯ ಕಂಪು ಜಡೆ
ಮಾತೃ ಮಮತಾವೃಕ್ಷ ಬಿಟ್ಟ ಬೀಳಲಿನಂತೆ
ಹರಿವ ತಾಯ ಜಡೆ!
"ಕುರುಕುಲ ಜೀವಾಕರ್ಷಣ ಪರಿಣತ"-ಆ
ಪಾಂಚಾಲಿಯ ಜಡೆ!
ಸೀತೆಯ ಕಣ್ಣೀರೊಳು ಮಿಂದ ಜಡೆ
ಓ ಓ ಈ ಜಡೆಗೆಲ್ಲಿ ಕಡೆ!

* * * * * * *
ಸಂಜೆಯಲಿ ಹಗಲು ಕೆದರುವ ಕತ್ತಲೆಯ
ಕಪ್ಪು ಜಡೆ
ಬೆಳಗಿನಲಿ ಇರುಳು ಬಿಚ್ಚುವ ಬೆಳ್ಳನೆಯ
ಬೆಳಕು ಜಡೆ
ಒಮ್ಮೊಮ್ಮ ಮುಗಿಲಲ್ಲಿ ತೇಲುತ ಬರುವಂಥ
ಬೆಳ್ಳಕ್ಕಿಗಳ ಜಡೆ
ಕ್ರೌಂಚೆಗಳ ಜಡೆ
ಮರಮರದಿ ಬಳುತಿಹ ಹೂಬಿಟ್ಟ ಬಳ್ಳಿ ಜಡೆ
ಕಾಡು ಬಯಲಿನ ಹಸುರು ಹಸರದಲಿ ಹರಿ ಹರಿದು
ಮುನ್ನಡೆವ ಹೊಳೆಯ ಜಡೆ!
ಶ್ರೇಣಿ ಶ್ರೇಣಿಗಳಾಗಿ ಹರಿದಿರುವ ಗಿರಿಯ ಜಡೆ!
ಗಿರಿ ಶಿವನ ಶಿರದಿಂದ ಹಬ್ಬಿ ಹಸರಿಸಿನಿಂದ
ಕಾನನದ ಹಸುರು ಜಡೆ
ನಕ್ಷತ್ರಗಳ ಮುಡಿದ ನಟ್ಟಿರುಳ ನಭದ ಜಡೆ!
ಮುಂಗಾರು ಮೋಡಗಳು ದಿಕ್ಕು ದಿಕ್ಕಿಗೆ ಬಿಚ್ಚಿ
ಹರಡಿರುವ ಮಳೆಯ ಜಡೆ!
ಚಂದ್ರಚೂಡನ
ವ್ಯೋಮಕೇಶನ
ವಿಶ್ವವನೆ ವ್ಯಾಪಿಸುತ ತುಂಬಿರುವ ಜಡೆ
ಗಾನಗಳ ಕಾವ್ಯಗಳ ಶಲ್ಪಗಳ ಕಲೆಯ ಜಡೆ
ಎಲ್ಲವೊ ರಮ್ಯವೆಲ್ಲ!
ಜಡೆಯಾಚೆ ತಿರುಗಿಸಿದ ತಾಯ ಮುಖ ಮಾತ್ರ ಇಂದಿಗೂ
ಕಾಣದಲ್ಲ!

ಮುಗಿತ್ತಲೊ

ಲಲಿತಕಲೆಕುಲೆಡ್ ಅಲಂಕಾರ ಕಲೆಲಾ ಒಂಜಿ. ಅಲಂಕಾರಪ್ರಿಯತೆ ಪೊಣ್ಣಡ ನೆತ್ತೆರ್‌ದೊಟ್ಟುಗೆ ಬತ್ತ್‍ನವು (ರಕ್ತಗತವಾಗಿ ಬಂದಿದೆ). ಕುಜಲ್ ಮಸ್ತ್ ಗಟ್ಟಿಯಾದ್ ಉಪ್ಪುನವ. ಎಂಚ ಪಂಡ ದೊಂಬರಾಟದ ಪೊಣ್ಣು ಒರ್ತಿ ಅಲೆನ ಜಡೆಕ್ಕ್ ಕಲ್ಲ್‌ನ್ ಕಟ್ಟ್‌ದ್ ಗಿರಿಗಿಟ್ಟೆ ಗೊಬ್ಬುಂಡಲಾ ಅವು ಪೊರಿದ್ ಬರ್ಪುಜಿ. ಜನಪದ ಕ್ರೀಡೆಯಾಯಿನ ಕೋಲಾಟೊಡು ಜಡೆಕೋಲಾಟ ಬಾರಿ ಪ್ರಸಿದ್ದವಾಯಿನವು. ಆ ಗೊಬ್ಬುಡು ಅಕುಲು ಸೀರೆಲೆನ್ ಕುಜಲ್‍ಗ್ ಸಾಂಕೇತಿಕವಾದ್ ಬಳಸೊಂದು ಮೂಜಿ ಕಾರ್‌ದ ಜಡೆ ಕಟ್ಟ್‌ದ್ ಬಿಚ್ಚುವೆರ್. ಜಡೆ ಕಟ್ಟುನವು ಒಗ್ಗಟ್ಟ್‌ನ್ ಸೂಚಿಸಾಂಡ, ಜಡೆ ಬಿಚ್ಚವುನೆ ಜೀವನದ ಸಮಸ್ಯೆಲೆರ್ದ್ ಪಿದಯಿ ಬರ್ಪುನ ಮಾರ್ಗೊಲೆನ್ ತೆರಿಪಾದ್ ಕೊರ್ಪುಂಡು. ಗ್ರಾಮೀಣ ಜನಪದೆರ್ ನಗರ ಸಂಸ್ಕೃತಿಗ್ ಮಾರ್ ಪೋದ್ ಅಕುಲೆನ ಜೀವನ ಮೌಲ್ಯಲೆನ್ ಬಲಿಕೊರೊಂದು ಉಲ್ಲೆರ್. ನೀಳವೇಣಿಯೆರ್ ಕಮ್ಮಿ ಆವೊಂದು ಉಲ್ಲೆರ್. ಇತ್ತೆದಕುಲೆಗ್ ಕುಜಲ್‍ನ್ ಬುಲೆಪಾವುನೆತ ಬಗೆಟ್ಟ್ ನಿರಾಸಕ್ತಿ ಉಂಡು. ಬ್ಯೂಟಿಪಾರ್ಲರ್‌ಲು ಪೊಣ್ಣಡ ಉಪ್ಪೊಡಾಯಿನ ಅಲಂಕಾರದ ತಿಳುವಳಿಕೆನ್ ಮೂಡವುನ ಪ್ರಯತ್ನೊಡು ವಿಫಲವಾದ್ ಉಂಡು.

ಕೃತಿಕುಲೆನ ಸಕಾಯೊ

ಕನ್ನಡ ವಿಷಯ ವಿಶ್ವ ಕೋಶ ಸುವರ್ಣ ಸಂಪುಟ
ಜಡೆ ಕವನ - ಡಾ.ಜಿ.ಎಸ್.ಶಿವರುದ್ರಪ್ಪ
ಮಹಿಳೆಯರ ಅಲಂಕಾರಗಳು - ಶಾಂತದೇವಿ ಮಾಳವಾಡ
ಜಾನಪದ ವಿಶ್ವಕೋಶ - ಮೈಸೂರು ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾನಿಲಯದ ಪ್ರಕಟಣೆಲು

ಜಡೆ

ವಿಸಯೊಲು